وی افزود: قنوات فعال در استان یزد در سال 1384 بیش از سه هزار رشته بوده که این تعداد در سالهای 87 تا 89 به دو هزار و 907 رشته فعال کاهش پیدا کرده که به دلیل حجم کم نزولات جوی تعدادی از قنوات خشک شده است.
رئیس مرکز بین المللی قنات و سازه های آبی همچنین با بررسی چگونگی شکل گیری قنات زارچ، افزود: قنات زارچ طولانی ترین قنات کشور است که طول آن از مادرچاه تا مظهر قنات حدود 100کیلومتر است.
وی حفظ و صیانت از این میراث ماندگار را گامی مهم در جهت اشاعه فرهنگ نیاکان دانست و افزود: باید از نظم و انضباط گذشتگان درس بگیریم که چگونه با حفر قنات و تقسیم اصولی آب آن بین افراد، در نهادینه کردن عنصر برنامه و هدف پیشتاز بوده اند.
وی توجه به سه عنصر اساسی حفظ، مرمت و بهره برداری را در راستای نگهداری قنوات خواستار شد و افزود: راز ماندگاری قنوات در یزد، توجه به همین موارد بوده که همچنان می توان طراوت و شادابی را در قنات های یزد مشاهده کرد.
سمسار زاده یزدی، تجربه و شعور پیشینیان را منطبق با مباحث جدید علمی نظیر توسعه پایدار، بهره وری و همگرایی اجتماعی دانست و افزود: گذشتگان و نیاکان ما با امکانات کم اما پشتکار و اراده قوی، میراثی ماندگار برای نسل جدید به یادگار گذاشتند که وظیفه همه ماست که به خوبی از آن مراقبت کنیم.
یکی از محققان و پژوهشگران تاریخ کشور گفت: اگر بخواهیم تاریخ یزد را به خوبی بشناسیم باید ابتدا تاریخ آب را بررسی کنیم زیرا شناخت تاریخ یزد بدون شناخت تاریخ آب میسر نیست.
عبدالعظیم پویا با اشاره به تمدن قناتی یزد اظهار داشت: گذشتگان ما با همت و خرد جمعی، بدون داشتن ابزاری مدرن، با حفر قنوات و استحصال آب زیرزمینی، عمران و آبادانی را در منطقه پایه‌ریزی کردند و یزد آباد امروز،حاصل این زحمات است.
وی افزود: قنات‌ها رمز و رموز زیادی را در خود دارند و درس‌های زیادی در مورد آداب و رسوم و عقاید گذشتگان را می‌توان از روی آن فهمید که درس پشتکار، همیاری، تعاون، دوراندیشی، انجام کارهای پرهزینه برای استفاده نسل‌های آینده، اعتقاد و تقدس آب و کشاورزی از درس‌هایی است که از حفرکنندگان قنات می‌توان آموخت.
این استاد دانشگاه و محقق و پژوهشگر، با اشاره به ویژگی‌های آب قنات عنوان کرد: آب قنات، آبی متفاوت است و دلیل این تفاوت در فرهنگ و تلاشی است که برای استحصال آن کشیده شده است.
وی استفاده از چنین آبی که با اخلاص و زحمت تهیه می‌شده را باعث برکت و رحمت دانست و گفت: اگر امروز یزدی‌ها منشأ آبادانی و عمران هستند، به خاطر استفاده از آب قنوات بوده که روحیه همت و تلاش و اراده در آنها زنده و جاوید مانده است.
یکی دیگر از محققان و پژوهشگران کشور در این مراسم به بررسی تاریخی قنوات یزد پرداخت و اظهار داشت: چاه‌ها و مجاری زیرزمینی حفر شده در یزد در طول سالیان دراز با حفاری‌های متعدد صورت گرفته و این قنات‌ها به دست کاوشگران زحمت‌کش بی‌نام و نشان این سرزمین با کمترین امکانات و بیشترین خطرات حفر شده‌اند.
چراغی افزود: این امر بیانگر آن است که بزرگترین سرمایه‌‌ای که از آن می‌توان به عنوان گنجینه‌های با ارزش یاد کرد، مفاخر ملی و میراث فرهنگی کشور ماست که حاصل هزاران سال تلاش، تجربه و ممارست انسان‌هاست.
ایده اولیه حفر قنات مربوط به دوره هخامنشیان است
وی ایران را مهد قنات دانست و گفت: بنابر اسناد و مدارک موجود، در دوره هخامنشیان، در فلات مرکزی ایران، با توجه به کمبود آب‌های سطحی، به فکر استفاده از آب‌های زیرزمینی افتادند و بدین ترتیب ایده اولیه حفر قنات مطرح شد.
چراغی، ایران را پرورنده این شیوه دریافت آب دانست و با بررسی سیر تاریخی آن به اثبات این حقیقت پرداخت.
وی، قدمت قنوات یزد را بسیار زیاد دانست و گفت: قنوات یزد عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارند.
چراغی ادامه داد: با اینکه چندین هزار سال از اختراع قنات می‌گذرد، با این وجود هنوز هم این روش استفاده از آب، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاوزی معمول و متداول است و حتی رکن اصلی کشت و زرع در نواحی خشک است.
قناتی به قدمت تاریخ اسکندر
وی قنات ده آباد یزد را از نخستین قنوات حفر شده در یزد معرفی کرد و حفر آن را به زمان اسکندر نسبت داد و در عین حال افزود: متأسفانه کاوش‌های باستان شناسی در مورد قنوات در ایران انجام نشده که اگر این مهم عملی شود، تاریخ قنوات موجود در یزد، بسیار قدیمی و عمری به گستره تاریخ غنی ایران دارد.
وی به بررسی دیدگاه های مورخان و تاریخ نویسان در مورد یزد و پیدایش نخستین قنات های یزد پرداخت و هدف از حفر قنوات را تاسیس سازمانی ماندگار برای استفاده عادلانه از آب دانست.
چراغی همچنین با اشاره به سنت حسنه وقف، وقف قنوات به منظور استفاده در امور عام المنفعه از سوی پیشینیان را حاکی از درایت و دیانت آنان دانست که موجب برکت و رحمت در جامعه شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان یزد نیز در سخنانی گفت: باید برای حفظ قنوات از نظر سازه ای تلاش کنیم.
رضا راعی با اشاره به تلاش و همت مسئولان کشوری در حفظ قنوات افزود: اعتبارات خوبی از سوی دولت به این امر اختصاص داده شده که جای تقدیر و تشکر دارد.
لزوم ترمیم و مرمت قنوات
وی بیان داشت: باید قنوات را مرمت و ترمیم کنیم و دقیق تر به پیرامون خویش بنگریم واز آنچه پیشینیان برای ما به یادگار باقی گذاشتتند آن چنان که در خورشان بوده است